Κρυοπάγημα και Κρυοπληξία

Του Ιατρού–Καρδιολόγου Πάνου Χλωροκώστα

Ένας από τους αντικειμενικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει κανείς στο βουνό το χειμώνα είναι η χαμηλή θερμοκρασία. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να έχουμε υπόψη μας το αποτέλεσμα της επίδρασης της χαμηλής θερμοκρασίας στον ανθρώπινο οργανισμό καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να προφυλαχτούμε απ’ αυτή αλλά και να αντιμετωπίσουμε τις βλάβες που προκαλεί.

ΚΡΥΟΠΑΓΗΜΑΤΑ

Κρυοπάγημα μπορεί να δημιουργηθεί είτε από άμεση επαφή με ένα ψυχρό σώμα –π.χ. χιόνι, πάγος– είτε από γενική έκθεση του σώματος στο κρύο. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση προσβάλλονται κυρίως η μύτη, τα αυτιά και τα δάχτυλα ποδιών, χεριών. Αυτό συμβαίνει γιατί τα μέρη αυτά προεξέχουν και είναι τα πιο λεπτά σημεία του σώματος. Οι χιονίστρες είναι η πιο ελαφριά μορφή κρυοπαγήματος και συμβαίνουν μετά από έκθεση σε θερμοκρασία μεταξύ 0^οC και 10^οC και ταυτόχρονα υγρασία.

Όμως ο τύπος και η βαρύτητα ενός κρυοπαγήματος δεν εξαρτώνται μόνο και μόνο από την θερμοκρασία. Άλλοι παράγοντες που επιδρούν είναι ο χρόνος της τοπικής ή γενικής έκθεσης στο κρύο, η υγρασία, ο άνεμος, η άσχημη –ανεπαρκής– ενδυμασία, τα υγρά παπούτσια, η ακινησία και η παρεμπόδιση γενικά της κυκλοφορίας αίματος για οποιοδήποτε λόγο (π.χ. στενά ή σφικτά δεμένα παπούτσια, παρουσία κάποιας αποφρακτικής αρτηριοπάθειας).

Αρχικά δημιουργείται μια τοπική σύσπαση των μικρών αγγείων (φλεβίδιων και αρτηριδίων) των άκρων, της μύτης και των αυτιών. Η αγγειοσύσπαση αυτή έχει σαν συνέπεια την ελάττωση της αιμάτωσης που με τη σειρά της προκαλεί ελάττωση της οξυγόνωσης των ιστών, δηλαδή ανοξία. Η ανοξία αυτή είναι υπεύθυνη για τον πόνο που προκαλείται. Τα προσβαλλόμενα μέρη χάνουν το φυσιολογικό τους και γίνονται ωχρά, άσπρα και συγχρόνως είναι κρύα.

Εφόσον εξακολουθήσει η έκθεση στο κρύο τα μεν αρτηρίδια συνεχίζουν να συσπώνται ακόμη περισσότερο, ενώ τα φλεβίδια αρχίζουν να διαστέλλονται. Ταυτόχρονα αυξάνεται η διαβατότητα των τριχοειδών, με άμεσο αποτέλεσμα την έξοδο υγρού, από τα αγγεία αυτά, πλούσιου σε πρωτεΐνες και επακόλουθο σχηματισμό οιδήματος στην πάσχουσα περιοχή. Ακόμα είναι δυνατόν να σχηματιστούν φυσαλίδες στο δέρμα που οφείλονται στην έντονη αγγειοδιαστολή. Στην περίοδο αυτή η ωχρότητα του δέρματος έχει αντικατασταθεί από ερυθρότητα. Σε μεγαλύτερη ακόμη παράταση της έκθεσης στο κρύο, επέρχεται θρόμβωση των τριχοειδών αγγείων, εξαιτίας της συγκόλλησης ερυθρών αιμοσφαιρίων, γεγονός που συνεπάγεται την πλήρη νέκρωση των ιστών που αρδεύονται από τα αγγεία αυτά.

Υπάρχουν τέσσερις βαθμοί κρυοπαγημάτων:

1. 1^ου βαθμού: την ωχρότητα του δέρματος διαδέχεται ερυθρότητα και οίδημα.
2. 2^ου βαθμού: εκτός από τα προηγούμενα, υπάρχουν και φυσαλίδες στο δέρμα.
3. 3^ου βαθμού: υπάρχει προσβολή του δέρματος σε όλο του το πάχος και δημιουργία νεκρώσεων και ελκών.
4. 4^ου βαθμού: την καταστροφή του δέρματος ακολουθεί καταστροφή των υποδόριων ιστών, πολλές φορές ακόμα και των οστών και δημιουργία ξηράς γάγγραινας. Είναι ευνόητο ότι όλα τα παραπάνω δεν γίνονται μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα. Αντίθετα η εξέλιξη ενός κρυοπαγήματος μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμα και σε χρονικό διάστημα 2 μηνών ή και περισσότερο.

Συμπτώματα κρυοπαγημάτων:

Το πρώτο σύμπτωμα των κρυοπαγημάτων είναι ένα αίσθημα ψυχρότητας των περιοχών που έχουν προσβληθεί. Αργότερα προστίθενται μουδιάσματα, νυγμοί και πόνος. Στην αρχή υπάρχει σαν σταθερό σύμπτωμα, μπορεί να ακολουθήσει μέχρι και λιποθυμία. Η μύτη και τα μάγουλα συνήθως δεν πονούν όταν παγώσουν. Το δέρμα αρχικά είναι ωχρό, αργότερα όμως γίνεται ερυθρό και κατόπιν μπορεί να επακολουθήσουν δερματικές αλλοιώσεις.

Πρώτες βοήθειες κρυοπαγημάτων

• Κάλυψη της περιοχής που πάσχει με ζεστά και στεγνά ρούχα.
• Μεταφορά του ασθενή σε ζεστό χώρο
• Επαναθέρμανση. Τα παγωμένα μέλη δεν πρέπει να τοποθετούνται κοντά στις σόμπες ή στα καλοριφέρ ή στα τζάκια. Καλό είναι να εμβαπτίζονται σε νερό ευχάριστης θερμοκρασίας για αρκετή ώρα μέχρι να επέλθει κάποια απόψυξη, και κατόπιν να αυξάνεται προοδευτικά η θερμοκρασία του νερού (μέχρι 35 βαθμούς). Η μεγάλη εξωτερική θερμότητα, μπορεί να προκαλέσει αύξηση των απαιτήσεων σε οξυγόνο και ελάττωση του τόνου των αγγείων, πράγμα που θα επιδεινώσει περισσότερο την κυκλοφορική ανεπάρκεια και να φέρει αποτελέσματα αντίθετα απ’ αυτά που επιθυμούμε.
• Καθαρισμός του τραύματος (αν υπάρχει) κι άσηπτη περίδεσή του. Παρακέντηση των φυσαλίδων (αν υπάρχουν).
• Χορήγηση αντιβιοτικών και τέλεση αντιτετανικού ορού.
• Γενική τόνωση του οργανισμού με χορήγηση ζεστών ροφημάτων (οινοπνευματώδη ποτά απαγορεύονται αυστηρά γιατί προκαλούν αγγειοδιαστολή και επιτείνουν την απώλεια της θερμότητας).
• Ελαφρές ασκήσεις μόλις βελτιωθεί το χρώμα των μελών που πάσχουν.
• Η αναθέρμανση πρέπει να γίνει μόνο όταν το άτομο έχει φτάσει σε ζεστό μέρος, μετά από το οποίο δεν θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τα άκρα που έπαθαν κρυοπαγήματα. Για παράδειγμα είναι προτιμότερο να συνεχίσει κάποιος να περπατά στα χιόνια με κρυοπαγήματα στα πόδια, παρά να αναθερμανθούν πρόχειρα στο ύπαιθρο και να περπατήσει πάλι, επειδή οι βλάβες που θα πάθει στα πόδια είναι πολύ μεγαλύτερες.

Η πρόληψη των κρυοπαγημάτων έχει μεγάλη σημασία. Όταν πηγαίνουμε στο βουνό είναι απαραίτητο να έχουμε καλή και ζεστή ενδυμασία. Μάλλινες κάλτσες, σκούφος και γάντια είναι απαραίτητα. Απαραίτητο επίσης είναι να έχει κανείς μαζί του διπλά ζεύγη ρούχων, ώστε να έχει να αλλάξει αν βραχούν αυτά που φοράει. Οι μπότες πρέπει να είναι 100% αδιάβροχες και ζεστές αλλά και να συνοδεύονται από κατάλληλες γκέτες.

Τα οινοπνευματώδη απαγορεύονται. Σε περίπτωση που υποπτευθούμε ότι κάποιος έχει πάθει κρυοπάγημα, πρέπει να του παρέχουμε τις πρώτες βοήθειες και να εξασφαλίσουμε οπωσδήποτε ένα σίγουρο και ασφαλές καταφύγιο, όσο πιο γρήγορα γίνεται, γεγονός που θα βοηθήσει και ψυχολογικά τον ασθενή. Κλείνοντας εφιστώ την προσοχή στα εξής σημεία:

Όσο αισθανόμαστε μούδιασμα και πόνο στα παγωμένα μέρη του σώματος μας, δεν πρέπει να ανησυχούμε ιδιαίτερα. Όταν όμως σταματήσει και ο πόνος περάσει, πρέπει να δράσουμε αμέσως, προσπαθώντας με κάθε τρόπο –λύνοντας τα κορδόνια των παπουτσιών, κάνοντας μαλάξεις και εντριβές– να επαναφέρουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται την κυκλοφορία του αίματος στο παγωμένο μέλος. Σε περίπτωση που χρειαστεί να μεταφέρουμε κάπου τον ασθενή, πρέπει οπωσδήποτε να τον κρατήσουμε ξύπνιο, κάθε φορά που θα θελήσει να κοιμηθεί ή χάσει τις αισθήσεις του. Σε τέτοιες καταστάσεις είναι αυτονόητο ότι πρέπει ακόμα να στείλουμε κάποιους να ειδοποιήσουν για βοήθεια.