Δεοντολογία Χρήσεως Ορειβατικού Καταφυγίου

Ορειβατικά Καταφύγια, τα “κρησφύγετα” των ορειβατών

Βάσει Θεσμικού Πλαισίου της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας και Αναρρίχησης

Παρόλο που η Ελλάδα μας φημίζεται σε όλο τον κόσμο για τις θάλασσες και τις ακρογιαλιές της, θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί και “η χώρα των βουνών”, μιας και το μεγαλύτερο τμήμα της έκτασής της καλύπτεται από ψηλά και δύσβατα βουνά. Ο μαγικός κόσμος των βουνών προσφέρει μια διαφορετική οπτική της πανέμορφης χώρας μας. Άγρια βουνά, πλούσια σε αντιθέσεις, θρύλους, παραδόσεις, εντυπωσιακές κορφές και ορθοπλαγιές, προσφέρουν μεγάλες συγκινήσεις στους ορειβάτες και γενικότερα στους εραστές της φύσης και της άγριας ζωής.

Για να διευκολυνθούν οι αναβάσεις των ορειβατών στα βουνά από τη δεκαετία του ’30 άρχισαν να χτίζονται στις πλαγιές τους καταφύγια, όμορφα και λιτά πέτρινα καταλύματα που δένουν αρμονικά με το ορεινό περιβάλλον. Αποτελούν μια μικρή όαση πολιτισμού μέσα στο άγριο περιβάλλον των βουνών. Ο κουρασμένος ορειβάτης ή ταξιδιώτης θα μπορέσει να ανακτήσει τις δυνάμεις του μέσα στη ζεστασιά, την ασφάλεια και τις βασικές “σπαρτιάτικες” ανέσεις που προσφέρει ένα καταφύγιο. Συνήθως τα καταφύγια χτίζονται στην άκρη του δάσους ή σε κάποιο στρατηγικό διάσελο πάνω στην πορεία προς την κορφή. Βρίσκονται συχνά στη βάση ή την αρχή των πιο δημοφιλών αναβάσεων και αναρριχήσεων. Είναι βολικό να σπάμε την προσέγγιση στην διαδρομή, περνώντας τη νύχτα σε ένα καταφύγιο, μιας και συχνά η πορεία ως την κορφή ή η πρόσβαση των διαδρομών είναι μακριά και κουραστική. Η διανυκτέρευση στο καταφύγιο μας επιτρέπει να ξεκουραστούμε, να στεγνώσουμε τα ρούχα, τις μπότες και τον εξοπλισμό (σχοινιά κτλ.). Επίσης χρειάζεται να μεταφέρουμε μαζί μας λιγότερο βάρος όπως αντίσκηνα και εξοπλισμό bivouac διανυκτέρευσης. Στο βιβλίο καταφυγίου, θα βρείτε πληροφορίες για τις διαδρομές της περιοχής και την τρέχουσα κατάστασή τους από περιγραφές ορειβατών που τις επανέλαβαν πρόσφατα.

Οι ανέσεις

Στη συνήθη διαρρύθμισή τους διαθέτουν, προθάλαμο, κουζίνα, τραπεζαρία και τους κοιτώνες με διώροφα στρατιωτικού τύπου κρεβάτια ή μεγάλους πάγους με 10 έως 20 στρώματα στη σειρά. Η επίπλωση και η διακόσμησή τους είναι λιτή, απλή, και ανθεκτική. Τα περισσότερα καταφύγια έχουν χτιστεί στη δεκαετία του ’50 και του ’60 και οι ευκολίες που προσφέρουν είναι ανάλογες εκείνης της εποχής: θέρμανση από σόμπες ή και τζάκι, φωτισμό από λάμπες υγραερίου, κουζινικά σκεύη και γκαζιέρες, κουβέρτες και σπάνια φαρμακείο, τηλέφωνο ή ασύρματο. Τουαλέτες συχνά δεν υπάρχουν ή είναι πρωτόγονες και βρίσκονται εκτός καταφυγίου. Τα κτήρια παραμένουν χωρίς αλλαγές στο πέρασμα των χρόνων. Από τους διαχειριστές γίνεται κάποια συντήρηση και επαφίεται στην προσεκτική χρήση των ορειβατών η εύρυθμη λειτουργία τους.

Τα τελευταία χρόνια, με χρηματοδότηση κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακαινίζονται και επεκτείνονται κάποια καταφύγια, όπως αυτό των Βαρδουσίων, προσαρμοζόμενα στις σύγχρονες ανάγκες. Είναι πια ανάγκη να διεξαχθούν εργασίες σε όλα τα καταφύγια. Χρειάζονται αλλαγές στον εξοπλισμό, τη μόνωση και τη χωρητικότητά τους, μιας και οι ομάδες των ορειβατών που τα επισκέπτονται έχουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό μελών σε σχέση με το παρελθόν. Είναι ανεπίτρεπτο να υπάρχουν παραμελημένα καταφύγια, χωρίς σημαδεμένο μονοπάτι που να οδηγεί σ’ αυτά, χωρίς αναρτημένο κανονισμό λειτουργίας, χωρίς πληροφορίες για τα μονοπάτια και τις διαδρομές του βουνού, γεμάτα υγρασία, στέγες που τρέχουν νερά, πετρελαιόσομπες που δεν λειτουργούν, βρώμικες τριμμένες κουβέρτες, χωρίς εσωτερικές τουαλέτες ή και ντους, χωρίς οργανωμένο φαρμακείο, χωρίς οργανωμένη κουζίνα και τρόφιμα ανάγκης και χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας (ασύρματος ή τηλέφωνο) σε περίπτωση ανάγκης.

Τα καταφύγια των Ελληνικών βουνών

Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 60 ορειβατικά καταφύγια. Ανήκουν σε ορειβατικούς συλλόγους ή στην Ομοσπονδία Ορειβασίας και Αναρρίχησης. Η διαχείρισή τους γίνεται από κάποιον υπεύθυνο φύλακα ή κάποια εντεταλμένα μέλη των τοπικών ορειβατικών συλλόγων. Για να τα χρησιμοποιήσει μια ομάδα ορειβατών ή φυσιολατρών πρέπει να επικοινωνήσει με τον υπεύθυνο σύλλογο κάνοντας κράτηση για τις ημέρες που επιθυμεί να διανυκτερεύσει. Μαζί με τα κλειδιά ο υπεύθυνος θα σας δώσει και κάποιες ειδικές οδηγίες (π.χ. το άναμμα της σόμπας), που ποικίλουν από καταφύγιο σε καταφύγιο. Για τα περισσότερα καταφύγια (τα Ομοσπονδιακά) το κόστος διανυκτέρευσης είναι € 10-12. Αν όμως η ομάδα σας έχει λιγότερα από 8 μέλη θα αναγκαστείτε να πληρώσετε για 8, ώστε να καλύψετε το μίνιμουμ των εξόδων που απαιτούνται για τη λειτουργία του καταφυγίου. Επίσης η διημέρευση και η διανυκτέρευση με αντίσκηνο πλησίον του καταφυγίου χρεώνεται. Αν μάλιστα σας συνοδέψει και φύλακας του καταφυγίου από τον τοπικό ορειβατικό θα επιβαρυνθείτε με ημερήσια αποζημίωση. Η τυχόν ακύρωση της κράτησης θα σας επιβαρύνει με το μισό κόστος των θέσεων που έχετε κρατήσει.

Η ύπαρξη ή όχι υπεύθυνου (φύλακα) που προσέχει το καταφύγιο διαχωρίζει τα καταφύγια σε δυο κατηγορίες: Τα επανδρωμένα και τα μη επανδρωμένα. Τα καταφύγια χωρίς φύλακα που είναι και τα πιο συνηθισμένα στη χώρα μας, απαιτούν μια προσεκτικότερη και πιο υπεύθυνη συμπεριφορά από τον επισκέπτη. Σε ένα σχετικά μικρό χώρο θα πρέπει να συμβιώσουμε με αρκετούς συνανθρώπους μας και να ανακτήσουμε τις δυνάμεις μας. Λόγω της ελευθερίας στη χρήση υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος συνύπαρξης με άκομψους στους τρόπους επισκέπτες. Γι αυτό το λόγο πρέπει πάντα να ακολουθούμε τις ειδικές οδηγίες που συνήθως είναι τοιχοκολλημένες στο καταφύγιο και γενικά να μας διέπει μια πολιτισμένη και χαμηλών τόνων συμπεριφορά. Είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθούν τριβές ή γκρίνιες αλλά όλα ξεπερνιούνται με λίγη ευγένεια, συναδελφικότητα και φυσικά χαμόγελο!

Κανόνες συμπεριφοράς σε καταφύγια χωρίς φύλακα

Υπάρχουν ορισμένοι βασικοί κανόνες για τη χρήση αυτών των καταφυγίων:

Συχνά θα αναγκαστείτε να συνυπάρξετε και με άλλες ομάδες ορειβατών. Φερθείτε με κατανόηση και συναδελφικότητα. Δεν θα πρέπει να καταπιέζονται μικρότερες ομάδες ορειβατών. Όλοι οι επισκέπτες έχουν ίσα δικαιώματα.

• • Συνήθως φτάνουμε στο καταφύγιο κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι. Προσέξτε πολύ την συμπεριφορά σας. Κατά την είσοδο δεν κάνουμε “γιουρούσι” για να “πιάσουμε” κρεβάτι γιατί είναι εύκολο λόγω της κόπωσης να δημιουργηθούν εκνευρισμοί.
  • Εφόσον το καταφύγιο διαθέτει παντόφλες αφήνουμε τις μπότες μας στα ειδικά ράφια στον προθάλαμο. Μέσα στο καταφύγιο κυκλοφορούμε μόνο με τις παντόφλες. Αλλά ακόμα και αν δεν υπάρχουν παντόφλες ποτέ δεν κυκλοφορούμε μέσα στους χώρους του καταφυγίου με λασπωμένες ή γεμάτες χιόνι μπότες.
  • Ανοίγουμε τα παντζούρια και για λίγο τα παράθυρα ώστε να αεριστούν οι χώροι του καταφυγίου. Προσοχή: Δεν ξεχνάμε να τοποθετήσουμε τις ειδικές αντηρίδες στα πατζούρια ώστε να μην σπάσουν σε ενδεχόμενες ριπές του ανέμου.

• Δεν σκορπάμε παντού τα πράγματά μας. Τα τοποθετούμε τα στα ειδικά ράφια ή καλάθια. Αν αυτά δεν υπάρχουν τοποθετούμε τα πράγματά μας πάνω στο κρεβάτι που μας αναλογεί.
• Πολλές φορές ειδικά σε περιπτώσεις μεγάλων ομάδων συλλόγων ή σχολών, δεν μας αναλογεί ολόκληρο κρεβάτι, αλλά ένας χώρος ίσα ίσα να κοιμηθούμε. Σε μικρότερα καταφύγια πιθανόν να μην περισσεύει για σας κρεβάτι. Μην ανησυχείτε, με λίγη καλή διάθεση όλοι θα βολευτούν. Θα βολευτείτε σε έναν πάγκο ή τραπέζι ή απλά μια γωνία στον προθάλαμο. Ως τότε πρέπει να τοποθετήσετε με τάξη τον εξοπλισμό σας σε μια άκρη ώστε να μην ενοχλεί τους διερχόμενους.
• Κατά τη διάρκεια παραμονής σας θα πρέπει να μην παρατάτε πουθενά χρησιμοποιημένα σκεύη (ποτήρια, πιάτα κ.α). Αμέσως μετά τη χρήση θα πρέπει να τα πλένετε και να τα αφήνετε στη θέση τους.
• Τα καταφύγια είναι αθλητικοί χώροι και το κάπνισμα εντός τους απαγορεύεται αυστηρά.
• Απαγορεύεται το άναμμα φωτιάς στην περιοχή γύρω από το καταφύγιο επειδή αργά ή γρήγορα οδηγεί στον περιορισμό του δάσους γύρω από το καταφύγιο και πιθανόν να προξενήσει πυρκαγιά.
• Αν είναι απαραίτητο, φωτιά μπορείτε να ανάψετε μόνο σε ειδικά διασκευασμένη θέση ή τζάκι μέσα ή έξω από το καταφύγιο. Τα ξύλα που τυχόν διαθέτει το καταφύγιο πρέπει να καίγονται με πνεύμα οικονομίας, μιας και συνήθως είναι πολύ δύσκολη η μεταφορά τους. Τα ξύλα πρέπει να μαζεύονται με συνετό τρόπο μόνο από πεσμένα ή ξεραμένα δένδρα.
• Τα καταφύγια δεν είναι ξενοδοχεία! Ακόμα και αν η άλλη ομάδα ορειβατών δεν είχε κάνει κράτηση αλλά λόγω κακοκαιρίας ή κόπωσης αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει το καταφύγιο, πρέπει να τους δεχτείτε με πνεύμα φιλοξενίας και να αναγνωρίσετε πως έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με εσάς.
• Πριν φύγουμε διπλώνουμε τις κουβέρτες, σκουπίζουμε και καθαρίζουμε καλά τους χώρους του καταφυγίου. Επίσης κλείνουμε και ασφαλίζουμε προσεκτικά τις πόρτες και τα παράθυρα. Τέλος μαζεύουμε όλα τα σκουπίδια μας και τα μεταφέρουμε στον πολιτισμό!
• Αν ανακαλύψατε πως προκλήθηκαν κάποιες καταστροφές στο καταφύγιο από οποιοδήποτε λόγο (π.χ. βανδαλισμό ή από την κακοκαιρία) πρέπει να κάνετε τις δυνατές πρόχειρες επιδιορθώσεις και παραδίδοντας τα κλειδιά, να ενημερώσετε τους διαχειριστές.

Καταφύγια με φύλακα: Οδηγίες χρήσεως

Οι κανόνες συμπεριφοράς στα φυλασσόμενα καταφύγια είναι σε γενικές γραμμές παρόμοιοι με αυτή που πρέπει να επιδεικνύουμε στα καταφύγια χωρίς φύλακα. Τα καταφύγια δεν είναι ξενοδοχεία και ο φύλακας (σ.σ. “καταφυγιάς”) δεν είναι σερβιτόρος. Το καταφύγιο είναι το σπίτι του και οι επισκέπτες πρέπει να φέρονται με σεβασμό. Η δουλειά του είναι να κάνει όσο το δυνατό πιο άνετη τη διαμονή τους. Όμως είναι μια δουλειά πολύ δύσκολη και χωρίς ωράριο εργασίας. Ξυπνά άγρια χαράματα, πολλές φορές νύκτα και δουλεύει συνεχώς ως αργά το βράδυ. Πολλές φορές αναγκάζεται να βολέψει 50 επισκέπτες σε 30 κρεβάτια! Και φυσικά να φροντίσει να εξυπηρετηθούν όλοι και να μην φύγει κανείς δυσαρεστημένος!

Για την εύρυθμη λειτουργία των καταφυγίων κάτω από τόσο δύσκολες συνθήκες υπάρχει ένας ειδικός κώδικας συμπεριφοράς και τρόπου λειτουργίας, ο οποίος δεν είναι εύκολα κατανοητός σε κάποιον που επισκέπτεται για πρώτη φορά το καταφύγιο.

• Τα φυλασσόμενα καταφύγια έχουν συνήθως τοιχοκολλημένο τον κανονισμό λειτουργίας, για τον οποίο πρέπει να φροντίσετε να ενημερωθείτε. Φυσικά θα πρέπει να τον τηρήσετε με απόλυτη πειθαρχία.
• Με το που φτάσετε στο καταφύγιο θα πρέπει να ενημερώσετε το φύλακα πόσοι ακριβώς θα διανυκτερεύσετε, αν κάποιος από την παρέα σας απλά θα διημερεύσει και σχετικά με τα πλάνα σας για την επόμενη μέρα, ώστε να σας τοποθετήσει σε θάλαμο με άτομα που θα ξυπνήσουν την ίδια ώρα.
• Επίσης ειδοποιήστε αν πρόκειται να δειπνήσετε και για το είδος του φαγητού. Αν πρόκειται να αναχωρήσετε νωρίς το πρωί εξοφλήστε το λογαριασμό σας από το βράδυ.
• Ο φύλακας θα σας δώσει πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με τις διαδρομές στην περιοχή και την τρέχουσα κατάστασή τους.
• Είναι καλή ιδέα να φτάσετε στο καταφύγιο νωρίς το απόγευμα ώστε να προλάβετε να στεγνώσετε τα ρούχα και τις μπότες σας (ίσως στον απογευματινό ήλιο) και το σημαντικότερο: να έχετε χρόνο ώστε να ελέγξετε, στο φως της ημέρας, το ξεκίνημα της διαδρομής για την επόμενη μέρα και τις επικρατούσες συνθήκες.
• Ετοιμάστε από το βράδυ το σακίδιο της διαδρομής και έχετε πρόχειρα δίπλα σας τα ρούχα και τα υλικά που θα φορέσετε το πρωί (τζάκετ, φακοί κεφαλής, σχοινιά, πιολέ κτλ). Η καλή προετοιμασία από το προηγούμενο βράδυ έχει μεγάλη σημασία ώστε να μη χάσετε πολύτιμο χρόνο το πρωί και να μην ξεχάσετε κάποιο σημαντικό υλικό.